Spis treści

 

Mutyzm wybiórczy – rozmawianie z dzieckiem o jego lęku przed mówieniem

 

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym wyróżniającym się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych (w których mówienie jest oczekiwane, na przykład w szkole), podczas gdy poza nimi komunikuje się zupełnie poprawnie. Czas jego trwania musi być dłuższy niż jeden miesiąc i nie można go wyjaśnić poprzez zaburzenia komunikacji, całościowe zaburzenia rozwoju, czy inne jednostki chorobowe. Milczenie nie jest spowodowane zaburzeniem mowy, nieznajomością języka ani nieumiejętnością komunikowania się tylko lękiem.

Dzieci z mutyzmem najcześciej są w normie intelektualnej, zdaża się, że mają dodatkowo jeszcze inne zaburzenia lękowe.  Pozostawione bez pomocy są narażone na fobię społeczną, izolację i depresję. 

Milczenie nie wynika z uporu, manipulacji, czy osobistej niechęci dziecka do jakiejś osoby, ale jest spowodowane silnym lękiem. Każde dziecko z mutyzmem wybiórczym pragnie mówić! 

Jak pomóc dziecku? 

Uznaj strach dziecka przed mówieniem. 

Daj dziecku do zrozumienia, że rozumiesz jego trudności i uczucia, których doświadcza, kiedy próbuje coś powiedzieć. Wiesz, że dziecko chce i próbuje mówić, ale tak bardzo się tego boi, że nie jest w stanie tego zrobić – słowa jakby grzęzną mu w gardle. Języka, jakiego będziesz używać i to, o czym dokładnie będziesz mówić, będzie zależało od wieku dziecka, ale nawet bardzo małe dzieci będą czuły się lepiej, jeśli ich problem zostanie zauważony a nie zignorowany czy źle zrozumiany przez innych. 

Zapewnij dziecko, że nie jest samo. 

Młodsze dzieci muszą wiedzieć, że jest wiele innych wspaniałych dzieci, którym na początku także trudno jest mówić. U starszych dzieci (tak samo jak i u dorosłych) może to być szczególnie ważne, żeby powiedzieć im, że ich trudności mają nazwę (mutyzm wybiórczy) i że inne osoby w ich wieku poradziły sobie z nimi. Spokojne, uczciwe podejście do sprawy zwiększy w dziecku pewność siebie. 

Nie naciskaj dziecko, żeby mówiło. 

Dzięki temu dziecko będzie mogło się zrelaksować, podejmować nowe wyzwania i uczyć się w dowolnym środowisku. Podkreślaj, że jest wiele innych sposobów na to, żeby brać w czymś udział i świetnie się bawić. Powtarzaj, że dla dziecka najważniejsze jest, żeby było szczęśliwe i zrelaksowane. Powiedz dziecku, że nie ma pośpiechu i że może zacząć się odzywać, kiedy będzie na to gotowe. Zapewnij dziecko, że ma w tobie przyjaciela, do którego może się zwrócić, kiedy czuje się smutne. 

Wyjaśnij dziecku, że odzywanie się będzie kiedyś łatwiejsze. 

Bardzo ważne jest, aby dziecko postrzegało siebie, jako kogoś, kto kiedyś w przyszłości będzie mówić, i żeby wiedziało, że ty też masz taką pewność. Powiedz mu, że wiesz, że jeszcze nie jest gotowe, żeby mówić, ale to nie będzie tak zawsze, z czasem będzie mu łatwiej i dziecko będzie coraz bardziej odważne. Podkreślaj, że dziecko musi robić tylko to, co jest w stanie zrobić i że zaczynając od rzeczy, które są dla niego łatwiejsze, stopniowo będzie w stanie robić coraz więcej, aż do momentu, kiedy pewnego dnia, mówienie będzie dla niego też bardzo łatwe. Nawet dzieci w wieku trzech lat są w stanie zauważyć logikę takiego podejścia. 

Czynniki podtrzymujące milczenie u dzieci z mutyzmem wybiórczym 

Bez świadomości tego, co się z dzieckiem dzieje,  mając nawet najlepsze intencje, przyjaciele, rodzina i kadra nauczycielska mogą wzmacniać strach przed mówieniem poprzez: 

  1. wywieranie presji na dziecku, aby mówiło
  2. pozwolenie dziecku na wycofanie się z jakichkolwiek sytuacji społecznych. 

Jakie sytuacjie w domu podtrzymują lęk przed mówieniem? 

  • Lęk dziecka przed mówieniem nie został otwarcie z nim omówiony, dziecko nie wie, dlaczego tak trudno mu mówić.
  • Dziecko często słyszy “On/ona nie mówi”, “Nie oczekuj od niego/od niej, że się odezwie” itp.
  • Pomimo wyraźnej trudności dziecka naciska się na nie, by mówiło.
  • Dziecku stawia się nieosiągalne cele albo obiecuje nagrody, jeśli będzie mówić.
  • Stawia się zbyt małe oczekiwania komunikacyjne, nie ma potrzeby mówienia/komunikowania się.
  • Rodzice/rodzeństwo odpowiadją za dziecko.
  • Stwarza się zbyt mało okazji do uczestnictwa i obserwacji interakcji społecznych poza kręgiem rodzinnym.
  • Okazuje się czułośc (np. przytulanie) dziecka, gdy się wycofuje zamiast wtedy, gdy podejmuje się uczestnictwa w rozmowie. 

Możliwe czynniki podtrzymujące milczenie w przedszkolu/szkole. 

  • Uczeń nieustannie odczuwa presję mówienia - zamiera na myśl, że jest w centrum uwagi, że może być wywołany do odpowiedzi na zadane pytanie, głośnego odczytania tekstu.  Stawia się wobec niego nierealne oczekiwania, oczekuje się zgłaszania próśb o pomoc, wyjścia do toalety, zakomunikowanie złego samopoczucia, zgłoszenia prześladowania itp., kiedy on nie jest w stanie tego zrobić.
  • Brak strategii i planu działania. Sprzeczne komunikaty i oczekiwania, niespójność działań kadry szkolnej.
  • Występuje duża publiczność, możliwość, że ktoś usłyszy. Stwarza się mało okazji do pracy 1:1 z dorosłym lub z kolegom, do którego uczeń odzywa się poza środowiskiem szkolnym.
  • Uczniowi przedstawia się możliwe korzyści za to, co mógłby zrobić, zamiast nagradzać to, co faktycznie mu się udaje.
  • Rówieśnicy nie rozumieją problemu swojego kolegi, oczekują aby dziecko mówiło, zbytnio go chronią, usprawiedliwiają np. „on/ona nie mówi”, lub ignorują 

Co zrobić aby dziecko zaczęło mówić? 

            Po pierwsze dziecko musi samo rozumieć, co się z nim dzieje, wiedzieć, że my także rozumiemy jego strach i czuć, że mimo wszystko ma w nas wsparcie. Trzeba zacząć od zdjęcia z dziecka presji na mówienie, a następnie wspierać go w stopniowym, zaplanowanym pokonywaniu lęków za pomocą małych, możliwych do osiągnięcia celów. Potrzebujemy terapeuty, który pomoże nam ustalić cele i zaplanować terapię. 

Czy powinnam/powinienem odpowiadać za dziecko, gdy ktoś zadaje mu pytanie? 

Krótka odpowiedź brzmi: Nie! 

To naturalna reakcja, gdy widzisz dziecko sparaliżowane lękiem, próbujesz mu pomóc odpowiadając za nie. Jednak jeśli dziecko przyzwyczai się do tego, że za nie odpowiadamy, jego wyuczonym zachowaniem będzie przyjęcie roli milczącego uczestnika interakcji. Któregoś dnia, dziecko będzie odpowiadać, dlatego tak ważne jest, by odpowiednio się zachować i przygotować na ten moment, gdy dziecko będzie w stanie się odezwać.

Nie odpowiadaj za dziecko.

Jeśli wprowadzisz w życie tą zasadę, dziecko nauczy się, że to nie takie straszne, gdy ktoś zadaje pytanie, że czy odpowie czy nie, nikt nie robi zamieszania wokół tego. Dziecko będzie mniej obawiało się różnych interakcji społecznych.

Nie wywieraj na dziecku presji udzielenia odpowiedzi.

Spokojnie przekonaj dziecko, że wszystko jest w porządku, czy odpowie, czy nie. Ty wiesz, że ono się stara i robi co w jego mocy.

 

Polecam do obejrzenia  Film dokumentalny „Moje dziecko nie mówi” 

                                                                                                          Opracowanie  KrzesisławaMarczyńska

 

Na podstawie:

  • informacji ze strony internetowej mutyzm.org
  • Bystrzanowska M. (2017) "Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców nauczycieli i specjalistów." Oficyna Wydawnicza "Impuls"
  • materiałów ze szkolenia "Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym" prowadzonym przez Centrum Terapii Mutyzmu, Nieśmiałości i Lęku